Dar es Salaam. Uchaguzi ni moyo wa demokrasia. Katika mchakato huu, kila mdau ana nafasi ya kipekee kuhakikisha uchaguzi unakuwa wa haki, huru na wa amani.
Kutekeleza wajibu wa kila mmoja kunaleta matumaini ya mustakabali bora.
Hii ni safari inayohitaji maelewano, utulivu na dhamira ya kweli kutoka kwa Jeshi la Polisi, wasimamizi wa uchaguzi, vyama vya siasa na wananchi.
Je, kila mdau ana jukumu gani katika kipindi hiki muhimu cha kampeni?
Jeshi la Polisi
Katika historia ya chaguzi mbalimbali barani Afrika, mara nyingi ghasia zimekuwa kikwazo kikuu cha uchaguzi huru na wa haki.
Takwimu za Kanzidata ya Uchaguzi Afrika mwaka 2021, zinaonyesha asilimia 60 ya ghasia za uchaguzi hutokea wakati wa kampeni.
Hii inathibitisha umuhimu wa Jeshi la Polisi kuwa chombo cha amani na si cha ukandamizaji.
Kwanza, Jeshi la Polisi lina jukumu la kuhakikisha ulinzi na usalama katika mikutano ya kampeni.
Mikutano hii ni fursa kwa wagombea kuelezea sera zao kwa wapigakura. Bila ulinzi wa kutosha, mikutano hii inaweza kugeuka majukwaa ya vurugu.
Pili, polisi wanapaswa kuhakikisha ratiba ya kampeni inaheshimiwa. Hii inajumuisha kudhibiti mgongano wa ratiba kati ya vyama vya siasa.
Pia, wanawajibika kulinda raia na mali zao wakati wa kipindi hiki nyeti.
Katika uchaguzi wa Serikali za mitaa mwaka 2019, taarifa kutoka Tume Huru ya Taifa ya Uchaguzi (INEC) zinaonyesha asilimia 98 ya mikutano ya kampeni ilifanyika kwa utulivu kutokana na usimamizi wa Jeshi la Polisi.
Hili inaonyesha pale ambako polisi wanatekeleza majukumu yao kwa weledi na demokrasia huchanua.
Msimamizi wa uchaguzi
Msimamizi wa uchaguzi ambaye ni Ofisi ya Rais Tawala za Mikoa na Serikali za Mitaa (Tamisemi) ni nguzo muhimu ya kuhakikisha uchaguzi unafanyika kwa uwazi na haki.
Moja ya jukumu lake ni kuitisha vikao na vyama vya siasa vinavyoshiriki uchaguzi kujadili mabadiliko yoyote ya ratiba. Hili linalenga kuhakikisha kila chama kinapata nafasi sawa ya kufikisha ujumbe kwa wapigakura.
Msimamizi wa uchaguzi anapaswa kuwasiliana na Mkuu wa Polisi wa Wilaya kwa ajili ya kuhakikisha ulinzi wa kutosha siku ya mikutano ya kampeni.
Katika uchaguzi wa mwaka 2015, ripoti ya Taasisi ya Uchaguzi kwa Demokrasia Endelevu Afrika (EISA) ilionyesha asilimia 75 ya migogoro ya kampeni ilitatuliwa kupitia mazungumzo yaliyoongozwa na wasimamizi wa uchaguzi.
Hii ni dalili kwamba, msimamizi mwenye uadilifu anaweza kuimarisha mazingira ya amani na usawa.
Vyama vya Siasa
Vyama vya siasa ni wadau wakuu katika mchakato wa uchaguzi.
Kama mabalozi wa demokrasia, vyama hivi vina jukumu la kuendesha kampeni kwa mujibu wa sheria, kanuni na miongozo ya uchaguzi.
Vyama vya siasa vina wajibu wa kuwasilisha kwa maandishi mapendekezo ya mabadiliko ya ratiba pale inapobidi.
Hii inasaidia kuondoa migogoro ya ratiba na kuweka mazingira ya haki kwa kila chama.
Lakini jukumu muhimu zaidi ni kuhakikisha kampeni hazihusishi vitendo vya rushwa, matusi au ubaguzi wa aina yoyote.
Takwimu za mwaka 2020 kutoka Taasisi ya Transparency International zinaonyesha asilimia 20 ya wapigakura katika Afrika Mashariki waliripoti kushawishiwa kwa rushwa wakati wa kampeni.
Kwa vyama vya siasa kuendesha kampeni za kistaarabu ni sehemu ya kujenga imani kwa wapigakura.
Wananchi
Wananchi ndio mhimili wa demokrasia. Kila kura ni sauti ya matumaini na ndoto za jamii.
Katika kipindi cha kampeni, wananchi wana jukumu la kutii sheria, kanuni na miongozo ya uchaguzi.
Kushiriki mikutano ya kampeni ni njia muhimu ya kupata ufahamu juu ya wagombea na sera zao.
Wananchi pia wanapaswa kuepuka kushiriki katika vitendo vya rushwa au uvunjifu wa amani.
Takwimu za Afrobarometer mwaka 2021, zinaonyesha asilimia 43 ya wananchi wa Tanzania walihudhuria mikutano ya kampeni katika uchaguzi mkuu wa mwaka 2020.
Hii inaonesha dhamira ya wananchi katika kujihusisha na masuala ya kijamii.
Zaidi ya hayo, wananchi wanapaswa kuuliza maswali endapo hawajaelewa sera au ahadi za wagombea.
Hili linawawezesha kufanya maamuzi yenye ufahamu, ambayo ni msingi wa kuchagua viongozi waadilifu.
Njia kuelekea uchaguzi wa amani na haki
Kampeni ni fursa ya kipekee ya kuonyesha utu, uaminifu na dhamira ya kweli ya kujenga taifa.
Pale Jeshi la Polisi, wasimamizi wa uchaguzi, vyama vya siasa na wananchi wanapotekeleza wajibu wao, taifa linakuwa na nafasi nzuri ya kuimarisha misingi ya demokrasia.
Kwa pamoja, wadau hawa wanapaswa kushirikiana kwa karibu kuhakikisha kampeni zinafanyika kwa amani, uwazi, na usawa.
Mikutano ya kampeni inapaswa kuwa majukwaa ya sera na si matusi, vitendo vya rushwa au vurugu.
Mwaka 2015, ripoti ya Umoja wa Mataifa kuhusu chaguzi za Afrika Mashariki ilibainisha ushirikiano wa wadau wa uchaguzi ulioongeza uaminifu wa wananchi kwa asilimia 70. Hii inathibitisha kwamba, mshikamano wa wadau ni nguzo ya mafanikio ya uchaguzi.
Uchaguzi ni daraja la kuunganisha ndoto za wananchi na hatua za maendeleo. Wajibu wa kila mdau wakati wa kampeni ni wa thamani kubwa katika kuhakikisha daraja hili linakuwa imara.
Ni wajibu wetu sote kuhakikisha tunalinda demokrasia, tunatetea haki na tunajenga Taifa lenye umoja.
Jambo lingine muhimu ni wananchi ambao wana nafasi ya kushiriki katika kampeni kwa kuwa wachambuzi wa sera na ahadi za wagombea, badala ya kuwa wasikilizaji wa kawaida.
Wananchi wanapaswa kuwa na ujasiri wa kuuliza maswali magumu, yanayohusu masuala ya msingi kama vile ajira, elimu, afya na miundombinu.
Zaidi ya hayo, wananchi wanapaswa kuhamasishana kushiriki mikutano ya kampeni.
Katika uchaguzi wa mwaka 2015, ripoti ya Kamati ya Uangalizi wa Uchaguzi Tanzania (TEMCO) ilionyesha ushiriki mkubwa wa wananchi kwenye mikutano ya kampeni uliongeza uwazi wa mchakato wa uchaguzi kwa asilimia 80. Hii inaonyesha nguvu ya pamoja ya wananchi inaweza kuimarisha mchakato wa uchaguzi.