Kiongozi wa upinzani nchini Kenya, Raila Odinga, Ijumaa iliyopita, aliingia makubaliano ya nne ya “handshake” katika tukio la kihistoria lakini linalozua mjadala, likifanana na mikataba aliyosaini na marais wastaafu; Daniel Moi (2001), Rais wa tatu Mwai Kibaki, Rais wa zamani, Uhuru Kenyatta (2018) na sasa Mkataba wa Makubaliano (MOU) na Rais William Ruto.
Mpangilio wa Odinga kufanya kazi na Moi ulijulikana kama mkataba wa ushirikiano katika makubaliano yaliyofikiwa baada ya uchaguzi wa mwaka 1997 ambapo aligombea urais, alishika nafasi ya tatu na akaunga mkono Serikali ya Moi wakati wenzake wa upinzani walitaka kumwondoa Kanu kwa njia za kisheria na maandamano mitaani.
Mwaka 2008, Odinga aliingia serikalini kupitia serikali ya mseto. Hii ilikuwa baada ya uchaguzi uliojaa utata ambapo aligomea ushindi wa Mwai Kibaki, jambo lililosababisha ghasia kubwa na vifo vya watu zaidi ya 1,000 na kuingiza Kenya kwenye mzozo mkubwa.
Miaka 10 baadaye, mwaka 2018, Raila alipeana mkono na Uhuru Kenyatta na utawala wa Jubilee uligeuka kuwa serikali ya ‘handshake’. Tukio la wiki iliyopita lililosababisha utiaji saini wa makubaliano ya mfumo wa UDA-ODM lilithibitisha serikali pana kati yake na Rais.
Odinga alionyesha furaha yake katika Kituo cha Kimataifa cha Mikutano cha Kenyatta (KICC), ambako alikuwa amepanga kusherehekea ushindi wake wa mwaka 2022 lakini alilazimika kujiondoa haraka baada ya Ruto kutangazwa mshindi. Aligomea ushindi huo kwenye mahakama na mitaani lakini bila mafanikio.
Ingawa Raila alikataa jana kwamba MOU wake na Ruto haukuhusu kuunda muungano wa kisiasa kati ya chama chake cha ODM na UDA, alisisitiza kuwa utekelezaji wa mafanikio wa makubaliano hayo “ungeweza kutoa msingi wa hatua za kuelekea kuanzisha muundo wa kisiasa wa umoja na maendeleo kwa ajili ya nchi thabiti siku zijazo.”
“Tunaomba Wakenya wote wanaotaka kuwa na taifa lenye utulivu, ujumuishi na maendeleo mbali na kujivunia na kutengwa kwa jamii na kanda, waungane na muundo huu kwa manufaa ya taifa,” alisema Odinga.
Mwaka 2018, kiongozi wa ODM alikanusha madai kwamba ‘handshake’ yake na Kenyatta ingeweza kuzaa muundo wa kisiasa, lakini hatimaye ilizaa mpango wa Building Bridges Initiative (BBI) ambao ulijaribu kubadilisha Katiba ya 2010 na hatimaye kuanzisha muungano wa Azimio chini ya uenyekiti wa Kenyatta na Raila kuwa mgombea wa urais wa muungano huo mwaka 2022.
Kujiunga kwake na Kenyatta kulileta mabadiliko makubwa kisiasa, kumtenga Naibu Rais wa Kenyatta, William Ruto, na mwishowe kupata uungwaji mkono kwenye uchaguzi wa Rais wa mwaka 2022.
Kwa msaada wa muungano huo na Kenyatta, Odinga aligombea urais lakini alishindwa. Alijitenga haraka kutoka Azimio na kuungana na Ruto ambaye alimuunga mkono kuwa mgombea wa Kenya katika Kamisheni ya Umoja wa Afrika (AUC).
MOU ya Ruto na Odinga ilisisitiza kwamba nchi ilikuwa imepitia kipindi cha mizozo ya kisiasa na migogoro ambayo MOU ilisema “ilikwamisha uwezo wa taifa kuendelea na kuboresha maisha ya wananchi wetu.”
MOU inasisitiza kuwa mgogoro huo ulisababisha maandamano ya wananchi kutaka haki zao huku serikali mara nyingi ikitumia ukatili. MOU ilisema kuwa serikali na viongozi wake lazima waheshimu haki za wananchi na kuwalipa fidia waathirika wa ukiukaji wa haki zao.
Ruto na Odinga walikubaliana kushirikiana kwa kufanya mashauriano ya kina kuhusu utekelezaji wa ripoti ya Kamati ya Mazungumzo ya Kitaifa (NADCO), ujumuishaji, kuimarisha ugatuzi, kupambana na ufisadi, kuzuia matumizi mabaya ya rasilimali za umma, na kuhamasisha ufanisi wa serikali.
“Kenya ni ya watu wote bila kujali kabila, dini, kizazi au eneo la kijiografia. Wakenya wote ni sawa na wote wanastahili kugawanywa kwa rasilimali za bajeti kwa usawa na kupata nafasi katika ajira za umma,” ilisema sehemu ya MOU.
Ripoti ilisema kwamba: “Wakenya wanahofia onyesho la utajiri wa kupindukia pamoja na tabia ya kebehi na jeuri kutoka kwa maofisa wa umma na ukosefu wa uwajibikaji unaoambatana na hilo. Inapaswa kutekelezwa kwamba tabia ya watumishi wa umma inapaswa kuonyesha heshima kwa ofisi na heshima wanayodaiwa na raia wa Kenya.”
MoU iligusia haki ya kukusanyika kwa amani chini ya Kifungu cha 37 na fidia kwa madai yote yaliyosalia ya ukiukaji wa haki hiyo.
“Ukiukaji wa haki ya kukusanyika kwa amani na maandamano bado ni moja ya ukweli wa aibu wa vitendo vya ukandamizaji wa sheria na usalama tangu uhuru. Juhudi za kulinda haki hii lazima sasa zihusishe si tu kuwajibisha maofisa wanaovunja sheria bali pia kulipa fidia waathirika wa ukiukaji huo,” ilisema sehemu ya MOU.
Ruto na Raila walikubaliana kuheshimu utawala wa sheria na kuhusisha serikali na maofisa wake kutii amri za mahakama na kupinga uhalali wa maamuzi ya kimahakama kwa njia za kisheria.
“Madhara ya utekaji nyara na mauaji ya kinyume cha sheria hayana manufaa kwa demokrasia. Kukandamiza uhuru wa kikatiba ikiwa ni pamoja na uhuru wa kusema, kujieleza, kukusanyika na vyombo vya habari lazima kumalizike,” ilisema sehemu ya MoU.
Katika kuonyesha kwamba wawili hao watashirikiana madaraka, walikubaliana kushirikiana mara kwa mara kuhusu masuala muhimu kwa Wakenya, kubadilishana utaalamu na taarifa kuhusu mbinu bora za utawala wa Jamhuri ya Kenya na kutumia miundombinu yao kisiasa kuchunguza masuala haya na masuala mengine yanayohitaji umakini wao na kushirikisha wataalamu muhimu kusaidia kutatua masuala yanayojitokeza.
Tayari Raila ana nafasi tano za kuwa na mawaziri katika utawala wa Ruto. Mawaziri hao ni John Mbado (Hazina), Hassan Joho (Madini na Uchumi wa Buluu), Opiyo Wandayi (Hazina), Wycliffe Oparanya (Vyama vya Ushirika), na Beatrice Askul (EAC).
Ruto pia alimuambia Raila kwamba atafanya kila liwezekanalo kuhakikisha kwamba anaheshimiwa hapa nchini na kimataifa, akisema kwamba wote wadogo kwa wakubwa kiumri, wenye vyeo vya chini na juu, wanapaswa kutambua mchango wa Raila kwa vizazi.
“Baada ya miezi kadhaa tangu uchaguzi, nilimwambia yeye alikuwa kiongozi wangu wa chama, ningependa aheshimiwe vema. Nitafanya kila niwezalo kuhakikisha unaheshimika Kenya. Sifanyi hivi kwa sababu za kibinafsi, ni kwa sababu wewe ni mzee wangu na mchango wako unastahili heshima,” alisema.
Ruto aliongeza: “Tutapunguza na kudhibiti rasilimali za taifa kwa uwajibikaji ili kupunguza mzigo wetu wa deni kwa kuhakikisha uwazi, mkopo wa uwajibikaji, na ukaguzi wa madeni ya zamani. Tutapambana na ufisadi kwa ufanisi, kuondoa matumizi mabaya ya rasilimali za umma, na kuheshimu utawala wa sheria na katiba, kuhakikisha kwamba maofisa wa serikali wanaheshimu uamuzi ya kimahakama na kulinda haki za raia.”
Katika makubaliano yake ya kwanza na Moi, yaliyoshangaza nchi, Raila aligombea urais kwa mara ya kwanza mwaka 1997 na kumaliza akiwa mshindi wa tatu baada ya Moi na Kibaki aliyekuwa anagombea kupitia chama cha Democratic Party.
Mkataba ulianza kama ushirikiano, ukawa muungano lakini ulikatika miezi kabla ya uchaguzi mkuu. Wakati huo, Raila alikuwa na mawaziri wake serikalini. Mbali na kuwa Waziri wa Nishati kutoka 2001 hadi 2002, aliteuliwa kuwa Katibu Mkuu wa Kanu lakini alikataliwa tiketi ya chama, jambo lililosababisha mgogoro uliosababisha yeye na wenzake akiwemo Kalonzo Musyoka kujiondoa.
Raila aliteuliwa kuwa Waziri wa Nishati kutoka Juni 2001 hadi robo ya mwisho ya 2002 wakati Moi alipoonyesha kwamba mgombea wake wa urais kwa chama kipya cha Kanu 2022 alikuwa Uhuru Kenyatta. Raila alijiuzulu Oktoba 13, 2002 kabla ya mkutano wa Kanu mpya uliofanyika Kasarani Nairobi ambapo Moi alimtangaza Uhuru kuwa mrithi wake.
Mkataba mwingine ulikuja baada ya machafuko ya uchaguzi wa mwaka 2007, na mkataba uliofikiwa na Katibu Mkuu wa zamani wa Umoja wa Mataifa, Koffi Annan, ulipelekea Sheria ya Mkataba wa Kitaifa ambao ulimpa Raila wadhifa wa Waziri Mkuu na kuwa Waziri Mkuu wa pili baada ya baba wa taifa Mzee Jomo Kenyatta.
Machi 2018, ‘handshake’ nyingine ilifuata baada ya uchaguzi wa mwaka 2017, hii ikiwa kati ya Odinga na Kenyatta. Viongozi hao walijenga uhusiano mzito wa kazi ambao ulisababisha kuachwa kwa Naibu Rais wa Kenyatta, William Ruto.
‘Handshake’ hizi zilisababisha mgawanyiko mkubwa katika chama cha Jubilee, na wabunge wengi walimwacha Ruto na kujiunga na chama cha United Democratic Alliance (UDA).
Mkataba wa Kenyatta na Odinga ulisababisha Ruto kumtaja Kenyatta kama mgeni katika chama cha upinzani, akiongoza utawala unaoonekana kama “serikali ya mseto.”
“Leo kiongozi wa upinzani ni mradi wa mfumo na serikali ya kina ‘deep state’. Kiongozi wa chama kinachotakiwa kuwa chama tawala ni mgeni katika chama cha upinzani na kwa sababu hiyo, tunaamini lazima tujenge siasa zetu nyuma ya taasisi na si watu binafsi,” alisema Ruto wakati wa hotuba yake ya ufunguzi katika Taasisi ya Kifalme ya Mambo ya Kimataifa (Royal Institute of International Affairs) Uingereza.
Kwa mujibu wa Ruto, mchakato wa kutengeneza na kutoa Agizo la Utendaji Namba 1 la 2020 ambalo lilikua na athari kubwa kwa ufanisi wa ofisi yake, ulianza baada ya kuapishwa kwao kufuatia ushindi wao wa kutatanisha dhidi ya Muungano wa Kitaifa wa NASA – ulioongozwa na mshirika wa ‘handshake’ wa Kenyatta.
Kama ilivyokuwa katika mikataba mingine ya kisiasa, mabadiliko ya nguvu yalitokea na ushirikiano wa Ruto na Raila pia unatarajiwa kuathiri uwiano wa nguvu, ambapo baadhi ya viongozi kama Naibu Rais, Profesa Kithure Kindiki na Waziri Mkuu Musalia Mudavadi wanatazamiwa kuwa waathirika wa kujumlishwa kwa Raila serikalini.
Hii ilikuwa bila kujali kauli ya Kindiki jana kwamba Ruto na Raila walikuwa na ujasiri kutokana na ushirikiano wao.
